Gruzja - od Ananuri po Tbilisi

Skały z mineralnymi wodami

Dziesiątego września opuszczamy Stepancmindę i dawną gruzińską drogą wojenną wyruszamy w stronę azerbejdżańskiej granicy. Krótkie postoje robimy przy przepływających obok drogi wodach mineralnych oraz na punkcie widokowym przed Przełęczą Krzyżową (Dżwarii). W tym ostatnim miejscu znajduje się pomnik przyjaźni rosyjsko-gruzińskiej (wzniesiono go w 1983 roku). Widoki są tutaj bajeczne, ale trudno dłużej wytrzymać w porywach zimnego wiatru. Zwłaszcza, gdy wyszło się z busa bez odpowiedniego ubrania. Nie zapominajmy, że znajdujemy się na wysokości rzędu 2300 m npm...

Pomnik przyjaźni rosyjsko-gruzińskiej

Na nieco dłuższą przerwę pozwalamy sobie przy twierdzy Ananuri zlokalizowanej nad sztucznym Jeziorem Żinwalskim. Jedni mówią, że jego wody są turkusowe, inni zaś określają je jako szmaragdowo-błękitne. Moim skromnym zdaniem odcień wody zależy od pory dnia i stopnia nasłonecznienia.  Pozostałości fortyfikacji pochodzą z XVII wieku. Wchodzę na basztę, a następnie korzystając ze stosu ustawionych w rogu kamieni i podciągając się rękoma do góry, wspinam się na blanki. Kamienie nieco się ruszają w zwietrzałej zaprawie, ale widoki na okolicę są piękne.

Twierdza Ananuri

Stąd już niedaleko do Mcschety, dawnej stolicy Gruzji. Zwiedzamy katedrę  Sweti Cchoweli, w której podobno znajduje się szata Chrystusa oraz tzw. słup życia. Widać tu sporo turystów, ale nie brakuje także pielgrzymów i charakterystycznych dla podobnych miejsc żebraczek. Straganów z pamiątkami, jedzeniem i napojami jest jeszcze więcej. Za 5 lari nabywam  kubek świeżo wyciśniętego soku z granatów.

Katedra Sweti Cchoweli

Spod katedry doskonale widoczny jest tkwiący na pobliskim wzgórzu klasztor Dżwarii. Jedziemy tam. Z góry świetnie widać leżące w dole miasto oraz widły rzek Mtkwari i Aragwi.

Mcschetia

Po zwiedzeniu obiektów sakralnych diametralnie zmieniamy klimaty.  Jedziemy bowiem do zagubionej w stepach wioski. W tym miejscu znów pozwolę sobie zacytować własne zapiski:

Udabno

Tutaj, prawie 80 kilometrów od Tbilisi, na zupełnym pustkowiu znajduje się miejscowość Udabno. Zamieszkują ją przesiedleńcy ze Swanetii, czyli gruzińscy górale. Za czasów Związku Radzieckiego sztucznie nawadniano ziemię, więc rosły tu arbuzy i pomidory. Po uzyskaniu niepodległości przez Gruzję przestano dbać o system irygacyjny. Ziemia zaczęła stepowieć. Przez wiele lat nic się tutaj nie działo. Przez wieś przebiega jednak szlak do zespołu górskich monastyrów Dawit Geredża. Któregoś razu trafił tu Ksawery Duś ze swoją dziewczyną Anną Gajdą. Nie wiem, które z nich pierwsze wpadło na pomysł otwarcia restauracji na pustkowiu, ale faktem jest, że trzy lata temu wspólnie otworzyli Oazis Club. Z biegiem czasu ich drogi życiowe rozeszły się, ale interes funkcjonuje i dalej się rozwija. W tej chwili oprócz restauracji turyści mogą skorzystać także z możliwości noclegu. Nieopodal postawiono bowiem pięć przylegających do siebie pudełkowych domków. W każdym z nich jest toaleta z prysznicem oraz trzy miejsca do spania (na ścianach plakaty z nazwami polskich miast). Jakby tego było mało, można zanocować w sąsiednich gospodarstwach. Właściciele Oazis Club przekonali bowiem niektórych mieszkańców Udabna do zaadaptowania domów na potrzeby agroturystyki. Ale to jeszcze nie wszystko - przy Oazis Club powstała także Art Scene Gallery, w której organizuje się wystawy i koncerty.

Jeżeli chodzi o samą restaurację, to podstawowe umeblowanie wykonane jest z drewnianych palet, podobnie jak niektóre ściany. Na jednej ze ścian powieszona jest półka pełna polskich książek. Wśród  nich jest Gruziński smak, do której wstęp napisał Marcin Meller, a jeden z rozdziałów poświęcony jest właśnie Ani i Ksaweremu. Przykładowe ceny posiłków: chaczapuri (coś w rodzaju placka z serem w środku) - 11 GEL, kubdari (też placek, ale z mięsem w środku - 14 GEL, zupy (warzywna, cebulowa, pomidorowa) - 8 GEL.

Dawit Garedża

Po zakwaterowaniu się jedziemy w pobliże granicy z Azerbejdżanem. To tylko kilka kilometrów, ale rozciągający się wokół step daje złudzenie absolutnego pustkowia. Bus zatrzymuje się u stóp wzgórza. Dalej maszerujemy pieszo. Oglądamy z góry zabudowania klasztorne i dalej posuwamy się wąską ścieżką ku szczytowi. Chwilami jest dość kręta i stroma, ale dla niektórych nie to jest najstraszniejsze. Bardziej obawiają się bowiem żmij, które tu ponoć zamieszkują w sporych ilościach. Może i mieszkają, ale  jestem przekonany, że na odgłos tupotu tylu nóg i sapania co niektórych, dawno się pochowały. Tak czy owak, szedłem na czele grupy (niepełnej, bo kilka osób zrezygnowało z tej wycieczki).  Słońce już prawie zachodziło, gdy doszliśmy do wykutych w skałach jaskiń. Zachowało się w nich sporo fresków, ale zamieszkują je teraz głównie gołębie. Kiedy schodziliśmy w dół po ciemnej stronie góry, drogę oświetlał nam już tylko księżyc w pierwszej kwadrze.

Przy kolacji okazało się,  że tego dnia obchodził urodziny Leszek. Postawił dwie butelki wina, my zaś złożyliśmy się na kolejną butlę (pojemność 5 litrów). Tym razem było to białe wino Rkatsiteli. Potem było jeszcze trochę czaczy. Wieczór upłynął więc w radosnej i miłej atmosferze. Były toasty, śpiewy i ... poranny kac.

Następnego dnia trzeba było jednak wstać i jechać dalej. Tym razem przez zieloną Kachetię. Tuż przed miastem Signagi odwiedziliśmy klasztor Bodbe, w którym znajduje się grób św. Nino. W samym Signagi zrobiliśmy sobie przerwę na kawę i krótki spacer, m.in. po zachowanych fragmentach murów obronnych.

Signagi

Nieco dłużej zatrzymaliśmy się w Kvareli.  Obejrzeliśmy tutaj wytwórnię win. Mieliśmy też okazję zobaczyć niektóre fazy procesu powstawania wina, począwszy od momentu, kiedy ciężarowy Ził opróżnia przyczepę z winogron. Potem była degustacja. Próbowaliśmy w sumie pięciu gatunków. Na końcu oczywiście pokazano nam sklep, a tu już każdy kupował to co chciał.

Kvareli

Po południu dojeżdżamy do katedry Alawerdi. Do niedawna był to najwyższy tego typu obiekt w Gruzji (obecnie wyższa jest katedra w Tbilisi). Żeby tutaj wejść, trzeba spełnić dość restrykcyjne warunki. Nie ma mowy o robieniu zdjęć czy kręceniu filmów. Krótkie spodnie czy spódnice odpadają (trzeba założyć stroje przygotowane przez gospodarzy). Kobiety muszą mieć zasłonięte głowy.

Alawerdi

Przed zmrokiem dojechaliśmy do doliny Pankisi. Znajduje się tutaj kilka wiosek zamieszkanych przez uchodźców z Czeczenii. Są to w głównej mierze Kistowie wyznania sunnickiego.  W Dżokolo, w domu naszych gospodarzy, odbył się koncert miejscowego zespołu folklorystycznego. Wśród wykonawców była także bohaterka wydanej przed prawie dwoma laty książki Wojciecha Jagielskiego Wszystkie wojny Lary.  Lara była matką Szamila i Raszida. Obaj zostali zwerbowani przez Państwo Islamskie i obaj zginęli w Syrii. Dowiedziałem się o tym dopiero po koncercie i wtedy zrozumiałem, dlaczego Lara śpiewała tak przejmująco smutnym głosem.

Zespół muzyczny Kistów

W domu całkowicie wykonanym z kamienia była łazienka, ale sedes chwilowo nie był udostępniony do użytku. Tak więc trzeba było w razie potrzeby spacerować do znajdującej się na podwórku wygódki (jedyny taki przypadek w trakcie całej podróży). Z naszej grupy spała tu tylko czwórka uczestników. Plusem był fakt, że nie musieliśmy nigdzie chodzić na posiłki, gdyż były serwowane na miejscu.

Pożegnanie kierowcy Zury

W poniedziałek 12 września dotarliśmy do Tbilisi. Tutaj pożegnaliśmy się z dotychczasowym kierowcą Zurą. W uznaniu za bezpieczną i pewną jazdę wręczyliśmy mu skromny upominek (składka 5 lari od osoby). Zamieszkaliśmy w hotelu Irmeni nieopodal starówki.

Pierwszy spacer połączony z lunchem w jednym z ulicznych lokali odbyliśmy wzdłuż łaźni tureckich, poprzez meczet i twierdzę, aż na wzgórze, na którym stoi 20-metrowy monument Matka Gruzja. Rozpościera się stąd widok na znaczną część stolicy Gruzji.  Na dół zjechaliśmy kolejką linową (koszt 1 lari od osoby).

Meczet w Tbilisi

Tbilisi

Drugi raz wyszliśmy w mocno okrojonym składzie i wraz z pilotką Anią zwiedziliśmy nieco centrum i targ staroci. Ponadto zobaczyliśmy kamienicę, w której mieścił się dawniej Hotel Grand. Dziś już mało kto o tym pamięta, ale miejsce to ma pewien związek z Polską. Upamiętnia bowiem tragiczną śmierć Dagny Juel, żony pisarza Stanisława Przybyszewskiego. Przypomnijmy więc, że 115 lat temu w pokoju Grand Hotelu  Dagny została zastrzelona przez swojego zazdrosnego kochanka Władysława Emeryka. On sam zresztą zaraz potem popełnił samobójstwo. Zdarzenie to upamiętnia tablica umieszczona na ścianie kamienicy, w której niegdyś mieścił się hotel. Na czarnym tle umieszczono biały napis w języku gruzińskim i angielskim: W tym budynku (byłym Grand Hotelu) norweska pisarka Dagny Juel (1867 - 1901) zmarła śmiercią tragiczną.

Kolację zjedliśmy w restauracji, której nazwy w tej chwili nie pamiętam. Lokalny zespół muzyczny oraz grupa taneczna umilały nam wieczór. Na zakończenie puszczono wiązankę znanych nam dobrze melodii: Szła dzieweczka do laseczka, Hej sokoły, Herbaciane pola Batumi. Trochę mnie to zdziwiło na początku, ale potem zorientowałem się, że w lokalu było jeszcze kilka innych grup z Polski.

Bar Warszawa

Po kolacji wsiedliśmy do taksówek i pojechaliśmy do baru Warszawa.  Znajduje się on w samym centrum Tbilisi, przy ulicy Aleksandra Puszkina. Jego właścicielką jest wspomniana wcześniej Ania Gajda. Nic zatem dziwnego, że zaprosiła nas do swojego baru i zafundowała po kieliszku swojego autorskiego drinka, czyli cytrynówkę na bazie czaczy. Bar jest niewielki, choć dwupoziomowy. W górnej części ściany wytapetowane są polskimi gazetami sprzed około trzydziestu lat. W menu polskie potrawy: śledź w oleju, serdelek, zimne nóżki, tatar, gzik i zupa. Wszystko po 5 lari. Wszelkie drinki, w tym czacza, wódka, woda, piwo i sok kosztują po dwa GEL. Dolna część to ceglana piwnica z półkolistym sklepieniem.  Można tu usiąść z plastikowym kubkiem piwa lub słoiczkiem z winem w ręku (Ania zrezygnowała z kufli i lampek, gdyż klienci zbyt często je tłukli) i posłuchać muzyki. My trafiliśmy akurat na występ artysty specjalizującego się w różnych gatunkach country. Nazywa się on Shota Adamashvili.  Całkiem nieźle mówi po polsku, bo jak sam przyznał, przez trzy lata mieszkał w naszym kraju.

 Poprzednie odcinki:

 Gruzja - Batumi i Kazbek

Gruzja - Kutaisi i Swanetia

Ostatnia część:
Armenia i powrót

Występ w Dżokolo

Pankisi 2

Dawit Garedża

Gruzja - Batumi i Kazbek

Uszba

W środę piątego dnia podróży wyruszyliśmy w stronę Morza Czarnego. Jeszcze pożegnalny rzut oka na Uszbę - jeden z najwyższych szczytów Kaukazu -  i powoli opuszczamy góry. Jeden z postojów wypada przy cmentarzu. W osobnym artykule pisałem o tym tak:

Z innym objawem sympatii i gościnności zetknęliśmy się na... cmentarzu. W drodze ze Swanetii do Adżarii zatrzymaliśmy się, żeby zrobić zdjęcia charakterystycznych grobowców z zadaszeniem. Tu trzeba wyjaśnić, po co te dachy nad grobami, z daleka wyglądającymi jak ogrodowe altany. Otóż Gruzini mają w zwyczaju biesiadowanie przy miejscach wiecznego spoczynku swoich bliskich. Dachy chronią ich więc przed słońcem i deszczem. A jeżeli nawet sami nie biesiadują, to zostawiają przy grobach butle z winem lub czaczą (wódka z winogron), żeby zmarłym było raźniej. Ktoś z nas poprosił spotkanych na cmentarzu mężczyzn o wodę. Kiedy dowiedzieli się, że jesteśmy z Polski, przynieśli do naszego busa miskę z pokrojonymi pomidorami i ogórkami, tacę z chlebem puri, ser sulguni oraz pokaźnych rozmiarów dzban z winem. Za poczęstunek nie chcieli wziąć ani pół lari. Przyjęli jedynie czekoladę dla syna jednego z nich.

Cmentarz z poczęstunkiem

Plaża w Gonio

Pod drodze zatrzymujemy się na kawę w poznanym już kilka dni wcześniej Zugididi. W miejscowym urzędzie miejskim wraz z żoną korzystamy z dostępu do internetu. Do Gonio dojechaliśmy wczesnym popołudniem. W programie był co prawda planowany nocleg w Ureki, ale nastąpiła jakaś zmiana. Jak się okazało - na gorsze. Hotel, który został zarezerwowany dla nas przez Barentsa, oferował tylko czteroosobowe pokoje. Ania trochę się zdenerwowała, ale zadziałała szybko i sprawnie. Po wykonaniu kilku telefonów podjęła decyzję  o zakwaterowaniu nas w  pobliskim Batumi. Póki co jednak, żeby nie tracić czasu, zostawiliśmy rzeczy w pobliskim hostelu i poszliśmy na plażę. Woda w morzu była ciepła i sprzyjała kąpieli. Popływałem trochę, ale miłą atmosferę zepsuł nieco Rysiek, który odmówił zapłacenia za leżak. Nie chodziło o wielkie pieniądze, raptem o 3 lari, ale on uparł się i powiedział, że nie zapłaci. W efekcie został pozbawiony leżaka.  A trzeba wiedzieć, że na tej plaży nie ma piasku, więc perspektywa leżenia na kamieniach nie jest zbyt przyjemna.

A oto inna notatka z mojego artykułu "Polskie akcenty w Gruzji":

Szliśmy  ścieżką w kierunku morza. Wtem leżący w hamaku pod budą krytą blachą falistą brodaty i długowłosy młodzian odezwał się po polsku:

- Zapraszam do nas.

Obejrzałem się zaskoczony i zobaczyłem, że w głębi tej rudery (dawny garaż) znajduje się bar. Jeden stół zrobiony był z postawionego na sztorc bębna po jakimś kablu, drugi zaś zbity z palet. Przed ladą wisiał plakat z wizerunkiem wspomnianego młodzieńca z podpisem Simon Dread. Wkrótce okazało się, że to pseudonim Szymona, który grywał wcześniej reggae w Tbilisi. Teraz zaś od dwóch lat prowadzi wspólnie z Karoliną Nyabinghi Reggae/Ethnic Bar. Serwują dania wegetariańskie i napoje. Przed wejściem napis w języku angielskim, gruzińskim i polskim: Witajcie w naszej bajce. Zamawiamy zupę. Kosztuje 6  GEL (około dziesięciu złotych). Jest smaczna i pożywna. Nie ulega wątpliwości, że ten bar, zlokalizowany przy kamienistej plaży, z dala od zgiełku dużego miasta, ma swój urok i klimat.  Patrząc nań od strony morza, widzimy w tle zielone pasmo górskie i wielki biały krzyż na szczycie jednej z gór.

Polski bar w Gonio

Batumi

Tuż przed zachodem słońca dojechaliśmy do hotelu Anadolu w Batumi.  Zlokalizowany jest on w pobliżu promenady, praktycznie w sercu starówki. Odbyłem szybki spacer, aby korzystając z resztek dobrego światła, zrobić kilka fotek. Wieczorem tę samą trasę powtórzyłem z resztą grupy. Podświetlone obiekty wyglądały zupełnie inaczej niż w dziennym świetle, bardziej malowniczo i zarazem tajemniczo. Na dłuższą chwilę zatrzymaliśmy się przy grających fontannach. Podobne widziałem wcześniej w Pradze i w Barcelonie. Kolejny samotny spacer odbyłem następnego dnia po śniadaniu. Wtedy dopiero zauważyłem charakterystyczne karuzele na ścianie jednego z wieżowców. Niestety, nie było czasu, aby zażyć przejażdżki na wysokości... Zdążyłem jeszcze przejść promenadą wzdłuż pięknie utrzymanej ścieżki rowerowej, rzucić okiem na  ażurową wieżę z gruzińskim alfabetem, fontannę z kobietą na rowerze trzymającą w ręku parasol i już trzeba było jechać dalej.

Grające fontanny w Batumi

Ścieżka rowerowa w Batumi

Przed nami była blisko dziesięciogodzinna jazda. Znowu jechaliśmy w góry. Tym razem do Stepancmindy (dawne Kazbegi) u stóp drzemiącego wulkanu Kazbek (5033 m n.p.m.). W pobliżu Ureki zatrzymaliśmy się przy słynnych herbacianych polach. Zszedłem ze skarpy, aby zerwać parę listków zielonej herbaty. Wzdłuż równo posadzonych rzędów herbacianych krzewów krążyły krowy, wyjadając zbędne trawy i chwasty.

Herbaciane pola k/Ureki

Uplisciche

Kolejny postój przypadł w Uplisciche na wschodzie Gruzji. Zwiedziliśmy tutaj pozostałości skalnego miasta z I wieku naszej ery. Nic szczególnego dla kogoś, kto widział podobne miasta, np. w Kapadocji. O wiele ciekawsze, przynajmniej emocjonalnie, było Gori, rodzinne miasto Stalina. Znajduje się tutaj muzeum poświęcone  następcy Lenina, salonka (zawsze nią podróżował, gdyż bał się latać samolotami), jego pomnik oraz obudowany masywnymi kolumnami fragment kamienicy, w której przyszedł na świat. Na ścianie pobliskiego supermarketu widnieje duży portret generalissimusa.

Gori -salonka Stalina

Chinkali

Grubo po zmroku dojeżdżamy na miejsce. Nasza grupa zostaje zakwaterowana w trzech domach. My z Elą, jednym małżeństwem z Wrocławia oraz z trzema paniami  zajmujemy kamienny dom, w którym serwowane są posiłki. Przygotowuje je starsza kobieta, której pomaga córka lub synowa.  Tu po raz pierwszy próbuję chinkali (pierogi z mięsem i sosem). Okno naszego pokoju wychodzi na Kazbek. Rano trafiam na moment, kiedy szczyt tego pięciotysięcznika pięknie błyszczy na tle błękitnego nieba. Później wierzchołek został zasnuty chmurami i trudno było zrobić w miarę dobre zdjęcie. Według wierzeń greckich do zbocza tej góry przykuty był Prometeusz.

Kazbek

Cminda Sameba

Pierwszym punktem siódmego dnia podróży jest wspinaczka na górę, na której szczycie znajduje się klasztor Cminda Sameba. Do pokonania jest nieco ponad 4 kilometry w jedną stronę. Trzeba tylko wdrapać się z wysokości 1733 m npm na 2194 m npm. Zajmuje mi to godzinę i 3 minuty. Niektórzy z naszej grupy nie ryzykują podejścia i wynajmują samochód. W tym miejscu muszę podkreślić, że jestem dumny ze swojej żony, gdyż samodzielnie pokonała całą trasę. Mozolną chwilami wspinaczkę rekompensują wspaniałe widoki spod klasztoru. Z jednej strony Kazbek, z drugiej zaś Wąwóz Darialski i  w dole Stepancminda. Słońce grzało na tyle mocno, że moje czoło i nos (zapomniałem o czapce i posmarowaniu się kremem) przypominało wkrótce kolor raka wyciągniętego z wrzątku.

Po południu wyruszamy w kierunku wodospadu Gweleti. Trasa biegnie wąską, miejscami stromą ścieżką, ale jej długość to zaledwie trzy kilometry w obie strony a przewyższenie niespełna 200 metrów. Mimo to niektórzy nieźle się pocą, zanim docierają w pobliże czoła wodospadu. Tego dnia zwiedziliśmy jeszcze tylko pozostałości twierdzy Sno i wróciliśmy na kwatery.

Wodpospad Gweleti

Twierdza Sno

 Pierwsza część relacji : Gruzja - Kutaisi i Swanetia
Trzecia część relacji: Gruzja - od Ananuri do Tbilisi
Czwarta część relacji: Armenia i powrót
Batumi

Gruzja - Kutaisi i Swanetia

Tetnuldi

Nadszedł dzień wyjazdu do Gruzji i Armenii. Startujemy z Elą i z Ryśkiem Polskim Busem o godzinie 14.30. Na lotnisku Chopina w Warszawie ma na nas czekać pilot Barentsa Mateusz Kuszela. Planowy wylot do Kutaisi o godzinie 23.40. Na miejscu powinniśmy więc być  przed piątą, bo choć lot trwa około trzech godzin, to trzeba doliczyć dwie godziny z racji zmiany strefy czasowej. Witaj przygodo...

Na lotnisku w Kutaisi czekała na nas młoda, wysoka i szczupła blondynka. Była to pilotka Anna Gajda. Po wyjściu z małego terminalu zobaczyliśmy pięciu młodych mężczyzn w ludowych strojach gruzińskich. Był to lokalny zespół muzyczny, który na nasze powitanie zagrał kilka melodii. Zostaliśmy także poczęstowani czerwonym winem.  Następnie nasza grupa licząca 15 osób załadowała się do zielonego busa, którym przez uśpione jeszcze miasto kierowca Zura zawiózł nas do  gospodarstwa agroturystycznego Korena. Tu rozlokowaliśmy się w pokojach i po kąpieli położyliśmy się na krótki odpoczynek. Spaliśmy niespełna 4 godziny.

O godzinie jedenastej poszliśmy na śniadanie do ogrodowej altanki. Niestety, tego dnia od rana padał deszcz, więc widoki nie były zbyt zachęcające. Ku naszemu zdziwieniu w śniadaniowym menu znalazły się pierogi z serem. Poza tym był słony ser sulguni, masło, dżem, ogórki, pomidory, jakieś placuszki, no i oczywiście chleb. Pilotka zaproponowała skrócenie dystansu, więc wkrótce wszyscy, niezależnie od wieku, płci i wykształcenia, byliśmy na "ty". W skład grupy wchodziło pięciu mężczyzn i dziesięć kobiet, w tym cztery pary i siedmioro singli z rodzynkiem Ryśkiem na czele. Gospodyni Maja ubrana była w czerwoną koszulkę z dużym białym orłem na piersiach (o polsko-gruzińskich relacjach napiszę w innym artykule).

Po śniadaniu pojechaliśmy do położonego w pobliżu klasztoru Gelati. Ufundował go król Dawid IV Budowniczy na przełomie XI i XII wieku. Ciekawostką jest fakt, że w tym obiekcie 12 lat temu prezydent Saakaszwili odbył ceremonię inauguracyjną. Aktualnie trwają tu prace konserwacyjne, o czym świadczą liczne rusztowania szpecące nieco bryły budynków.

Gelati

Kolejnym zwiedzonym klasztorem, znacznie mniejszym, była Motsameta, nad rzeką Tkalcitelta. Spotkaliśmy tu kilka młodych par, które przyjechały zrobić sobie zdjęcia na tle malowniczego kanionu i rozciągających się w oddali zielonych wzgórz. W klasztornej studni można było nabrać sobie wody, która podobno ma cudowne właściwości.

Tkalcitelta

Wczesnym popołudniem przyjechaliśmy do centrum Kutaisi. Po krótkim spacerze wstąpiliśmy do Cafe Medea. Woda Borjomi kosztowała tu dwa lari, podobnie kawa, zaś piwo Kazbegi 3 lari.

W 1984 roku odkryto Jaskinię Prometeusza. Od pięciu lat można ją zwiedzać. Pojechaliśmy więc tam i po uiszczeniu opłaty w wysokości 7 GEL przespacerowaliśmy się trasą o długości 1,4 km. Jaskinia jest dobrze oświetlona, a szlak stosunkowo łatwy. W tle nastrojowa muzyka. Nie ma problemu z robieniem zdjęć, choć używanie flesza jest zabronione.

Jaskinia Prometeusza

Prometeusz

Wieczorem czekała na nas powitalna kolacja, czyli supra. Serwowano między innymi kurczaka, smażone ziemniaki, sałatki, chaczapuri (placki z serem w środku), zapiekane bakłażany. Nie zabrakło oczywiście czerwonego wina. Specjalnie dla nas wystąpił też z koncertem poznany już wcześniej na lotnisku zespół muzyczny.

W poniedziałek piątego września pogoda nieco się poprawiła. Po śniadaniu udaliśmy się na zwiedzanie Kutaisi. Przeszliśmy przez centrum obok charakterystycznej fontanny z dwoma złotymi końmi w środku, potem przez most nad rzeką Rioni. Za nami zaś szły całe watahy głodnych psów. Zjawisko to jest dość powszechne w całej Gruzji. Przerwę na kawę zrobiliśmy sobie w kafejce sieci Lavazza (ceny poszczególnych gatunków od 2,50 do 3,50 lari). Pokrzepieni espresso udaliśmy się na miejscowy bazar. Tu już przy wejściu natknęliśmy się na wiszące na wolnym powietrzu wołowe półtusze i ćwiartki. Wewnątrz zaś w oczy rzucały się krążki różnych serów, mnóstwo owoców, przypraw i wszelkiego rodzaju mąk i kasz. Nabyliśmy trochę popularnej tutaj swańskiej soli i czarnej gruzińskiej herbaty.

Targowisko w Kutaisi

Z bazaru pojechaliśmy do górującej nad miastem katedry Bagrati. Obiekt ten został niedawno odrestaurowany, a jego początki sięgają XI wieku. Od 22 lat jest na liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Patrząc z góry na Kutaisi trudno uwierzyć, że to drugie największe miasto w Gruzji, ale tak jest w istocie. A tak z zupełnie innej beczki - tu przed 32 laty przyszła na świat piosenkarka Katie Melua.

Katedra Bagrati w Kutaisi

Znowu wsiadamy do busa i jedziemy w stronę Swanetii. Po drodze mijamy od czasu do czasu charakterystyczne skrzynki umieszczone na metalowym kiju. Ich zwieńczenie stanowi krzyż, a we wnętrzu stoją butelki z winem lub czaczą (domowa wódka z winogron). Okazuje się, że jest to forma upamiętnienia ofiar wypadków drogowych. Gruzini dbają o to, aby ich bliscy również po śmierci mieli w pobliżu coś do - no właśnie, jak to nazwać? Wszak trudno sobie wyobrazić pijącego nieboszczyka...

Zugdidi

Na krótki postój zatrzymujemy się w Zugdidi. Zwiedzamy tu ogrody pałacu rodziny Dadiani oraz robimy sobie zdjęcia przy pomniku Akaki Chanturia, naukowca i twórcy muzeum Dadiani. Kolejna przerwa ma miejsce nad jeziorem Dżwarii. Oglądamy tu jedną z największych na świecie tam łukowych. Następnie w pobliskim barze Enguri zjadamy obiad (mamałyga, chaczapuri i sałatka - 4,5 lari). Po wyjściu z baru Ania częstuje nas koniakiem.

Tama na jeziorze Dżwarii

Do Mestii docieramy około osiemnastej. Stolica Swanetii rozciąga się na wysokości 1500 m. n.p.m. Charakterystyczne dla tego regionu są kamienne wieże obronne. Jest ich tutaj bardzo wiele. Praktycznie każdy ród ma swoją. Na dach jednej z nich udało mi się wejść.

Mestia

Zakwaterowanie w gospodarstwie agroturystycznym wzbudza trochę emocji. Przede wszystkim dlatego, że do naszego pokoju pilotka dokooptowała Ryśka. Dla jasności: problemem nie był sam Rysiek, ale naruszenie zasad obowiązujących w innych biurach turystycznych. Zwykle jest bowiem tak, że jeżeli ktoś samotnie wybiera się na zorganizowaną wycieczkę, to albo godzi się na dokwaterowanie innej osoby, albo dopłaca do jedynki. Nigdzie natomiast nie widziałem, żeby singla ładowano do pokoju jakiejś pary. Wspólna toaleta na zewnętrznym korytarzu też nie nastrajała optymistycznie. Najbardziej zaś dokuczliwa była konieczność spaceru po błotnistej, pełnej krowich kup, drodze na posiłki - jakieś 300 metrów w jedną stronę (wieczorem po ciemku).

Stres związany z zakwaterowaniem złagodził widok dobrze zastawionego stołu. Potrawy były bowiem smaczne i w dużych ilościach. Do tego mnóstwo wina. Po kolacji poszliśmy na spacer po mieście (to określenie trochę na wyrost, bo mieszka tu zaledwie trzy tysiące osób i bliżej nieznana ilość krów). Zaraz po wyjściu zobaczyliśmy pokryty śniegiem i błyszczący w blasku zachodzącego słońca szczyt Tetnuldi (4858 m).

Kolacja w Mestii

Następnego dnia po śniadaniu (kubdari czyli placki z mięsem, bliny, miód i sery) wyruszyliśmy do Uszguli. Wioska ta leży na wysokości 2 200 m n.p.m. Uchodzi za najwyżej położoną i całorocznie zamieszkaną (zimą jest praktycznie odcięta od świata) osadę w Europie. Nawet latem droga do niej jest trudno przejezdna dla zwykłych aut. Dlatego przesiedliśmy się z busa do trzech terenowych aut. Jechaliśmy krętą i często stromą drogą prawie trzy godziny (47 km), mijając wioski, malownicze doliny i majestatyczne szczyty górskie. Na miejscu mieliśmy alternatywę: iść pieszo w kierunku lodowca u stóp góry Szchara lub wynająć konia. Wszyscy wybrali pierwszą opcję.

Grupa szła wolno, więc wysforowałem się do przodu. Po ponad godzinnym marszu dotarłem do miejsca, z którego w normalnych warunkach dobrze widać lodowiec. Niestety, zachmurzyło się i lekko zaczęło kropić. Widoczność więc znacznie się pogorszyła. Zawróciłem i poszedłem do baru, przy którym się zatrzymaliśmy. Po drodze mijałem pozostałych członków grupy. Na końcu szedł Rysiek. Po jakimś czasie wszyscy oprócz niego wrócili na obiad. Przez chwilę czekaliśmy na jego przyjście, ale czas upływał, a jego nie było widać. Ania z kierowcą zaczęła go szukać. Pojawił się po 45 minutach. Miał pretensje, że grupa na niego nie zaczekała. Tymczasem  z Uszguli do lodowca jest tylko jedna dróżka i naprawdę trudno się tam zgubić...

Uszguli

Po obiedzie (kubdari, szaszłyk, sulguni, sałatka, czacza - 8 GEl) obejrzeliśmy pozostałości po dwóch zamkach królowej Tamary oraz zatrzymaliśmy się na krótko przy tzw. wieży miłości na brzegiem rzeki.

Wieża miłości

Wieczorem odbyła się uroczysta supra. Jeszcze raz przypomnieliśmy sobie nasze imiona, po czym każdy z obecnych musiał wygłosić toast, a następnie wypić wino z rogu. Róg był jeden, więc trzeba było wypić do dna i napełnić go dla innej osoby.

Supra

I jeszcze na zakończenie tej części ciekawostka związana z Mestią - prąd jest tutaj za darmo.

Film z Jaskini Prometeusza

Suliko
Druga część relacji: Gruzja: Batumi i Kazbek
Trzecia część relacji: Gruzja -  Od Ananuri do Tbilisi
Czwarta część relacji: Armenia i powrót