Jeszcze raz o Azji Centralnej

Nasza trójka

Jako uzupełnienie poprzednich relacji prezentuję dzisiaj foto migawki z Tadżykistanu i Kirgistanu. Zamieszczam także mapkę   z zaznaczeniem trasy, którą przejechaliśmy z Wojciechem Dąbrowskim (inicjatorem   i planistą wyprawy) i Pawłem Krzykiem (pozwoliłem sobie skorzystać z  mapki zamieszczonej na jego stronie).

 

Lotnisko w Duszanbe

Hostel Green House w Duszanbe

Duszanbe - stoisko z chlebem (noni) na bazarze.

Duszanbe - przy al. Rudaki

Prezydent Tadżykistanu  Emomali Rachmon

Duszanbe - pałac prezydencki

Odrestaurowany fronton zamku w Hisor

Marta (wraz z Dawidem pokonywali Highway rowerami) w oczekiwaniu na permit do Górskiego Badachszanu

Przed Iskanndarkul

Iskandarkul

Wypiek chleba (noni)

Siódme jezioro (Seven Lakes)

Droga wzdłuż Seven Lakes

Brama do Duszanbe od strony Chorogu

Bazar w Kulyab

Pranie dywanów po afgańskiej stronie

Chorog

Gorące źródła w Garmciszma

W drodze do szkoły

Graniczna rzeka Piang

Pranie dywanów w Iszkaszim

Piekarnia w Iszkaszim

Sprzedawca pamiątek przy ruinach twierdzy Kakh-kaha

Na drodze do Bibifotima (gorące źródła)

Omłoty na wysokości  3000 m. n.p.m.

Dzieci w Langar

Langar

Yashikul

Wypiek chleba w okolicach Yashikul

Jaki

Zapas opału z wysuszonego łajna

Słone jezioro

W tym jeziorku miały być ryby, ale ich nie zobaczyliśmy

Umywalka w Murgob

Granica z Chinami

Pamir

Szczyty Pamiru

Granica

Pamir

Pamir Highway

W Kirgizji

Skała Sulejmana w Osz

Meczet Sulejmana w Osz

Trasa naszego przejazdu

 

Przez Pamir do Osz

Jezioro Jashikul

W piątek wczesna pobudka. O siódmej wyjeżdżamy w kierunku Pamiru. Na rogatkach Duszanbe pełno patroli wojskowych z długą bronią, a w jednym przypadku nawet z erkaemem. Kierowca pokazuje nam miejsce, gdzie kilka dni temu doszło do strzelaniny, w której zginęło kilkadziesiąt osób. Sprawcą  całego zamieszania był były wiceminister obrony Abduhalim Nazarzodi, który  zbrojnie wystąpił przeciwko władzom. Według słów   naszego kierowcy, zbuntowanego generała wytropili żołnierze z kontyngentu rosyjskiego i od razu go zlikwidowali ( nie znalazłem potwierdzenia tej informacji w internecie).

Słone jezioro

Po drodze mijamy wielu sprzedawców owoców, szczególnie jabłek i arbuzów, którzy rozstawiają się ze swoim towarem na poboczach. Na początkowych kilometrach droga jest szeroka i płaska jak stół. Przejeżdżamy przez dwa tunele, z których ten dłuższy ma 4,5 kilometra. W mijanych kiszłakach (wioskach) widać wiele dachów krytych eternitem. Od czasu do czasu robimy krótkie postoje na wykonanie serii zdjęć, np. przy dużym zbiorniku wodnym w Norak. Nieco dłużej zatrzymujemy się w miasteczku Kulyab. Obserwuję tu oryginalny sposób prania i suszenia dywanów - rozkłada się je po prostu na asfalcie, a kierowcy bez szemrania omijają przeszkodę.

O 11.20 jesteśmy już na przełęczy Shurabad  (2200 m n.p.m.).  Dziesięć minut później trafiamy na posterunek, na którym dokładnie sprawdzane są nasze paszporty oraz przepustki upoważniające do wjazdu na teren Górskiego Badachszanu. Prawie godzinę później jesteśmy już nad graniczną rzeką Panj - Afganistan jest w zasięgu wzroku i w odległości nie większej niż na rzut kamieniem. Przez pewien czas droga jest całkiem niezła (zbudowana przez Irańczyków) jakościowo. Wkrótce będzie już tylko  wspomnieniem. Przez wiele dziesiątek i setek kilometrów poruszać będziemy się wyłącznie po przyczepionych do zboczy gór wąskich dróżkach, czasem wysypanych żwirem, a czasem tylko ubitych kołami samochodów. Po afgańskiej stronie jest podobnie, a może nawet bardziej ekstremalnie. Od czasu do czasu widzimy małe wioski po drugiej stronie rzeki. Czasem jakiegoś osiołka z ładunkiem na grzbiecie, no i kobiety piorące ogromne dywany nad brzegiem Panj.

Tadżykistan to nie Indie, ale i tu krowy cieszą się sporymi przywilejami. Potrafią beztrosko chodzić środkiem drogi i w ogóle nie reagują na widok samochodu. Kierowcy zaś starają się delikatnie je ominąć, w ogóle nie używając przy tym klaksonu.

 O 13.45 kolejna kontrola dokumentów. Trwa dziesięć minut. Ponad godzinę później dojeżdżamy do Kalaikhum. Pierwotnie tu miał być koniec dzisiejszego odcinka. Zapada jednak decyzja o jeździe aż do Chorogu. Wkrótce wjeżdżamy na drogę M41, czyli słynną szosę pamirską (Pamir Highway). Tu kończy się dobry asfalt, za to pojawia się wiele ciężarówek, zwłaszcza chińskich. Kurz unosi się tumanami. O 17.20 przechodzimy następną kontrolę, a w chwilę później spotykamy pierwszych rowerzystów. Jest to para z Francji. W Rushan gaz kosztuje już 3,50 somoni za litr. Podobnie będzie z innymi produktami. Im dalej od Duszanbe, tym drożej.

Po blisko czternastu godzinach jazdy, podczas których pokonujemy niespełna 600 kilometrów, docieramy do Chorogu. Już dawno jest ciemno, ale kierowca doskonale zna to miasto, gdyż stąd pochodzi. Zawozi nas do hostelu Pamir Lodge. Nocleg kosztuje tutaj 9 USD. Otrzymujemy pokój trzyosobowy. W toaletach, niezbyt daleko usytuowanych, są sedesy, choć brakuje papieru toaletowego. Drzwi wykonane są z nieheblowanych desek, a ściany z surowej cegły, bez kawałka tynku. Wi-fi jest tylko w wyznaczonych godzinach: 8-11 rano i 18-22 wieczorem. Kuchnia dość obszerna. Wraz z nami jest tu kilkoro rowerzystów i dwóch motocyklistów z Austrii. Sami młodzi ludzie. Podobnie zresztą było w każdym z pozostałych miejsc noclegowych. Nasza trójka "starszaków" - jak to delikatnie określił Paweł - była ewenementem.

Rano niewielkie zachmurzenie, pierwsze od początku naszego pobytu w Tadżykistanie. O wpół do dziewiątej opuszczamy stolicę Górskiego Badachszanu i udajemy się na południe, w stronę Ishkasim. Zjeżdżamy też z Pamir Highway (wrócimy na nią dopiero za 2 dni). W związku z tym na drodze, którą teraz pojedziemy, nie będzie już ciężarówek. Wkrótce po wyjeździe natrafiamy na posterunek i po raz któryś z rzędu pokazujemy swoje permity do GBAO.  Po półtorej godzinie skręcamy z głównej drogi w lewo i jedziemy około 5 kilometrów, żeby obejrzeć gorące źródła w Garmczaszma. Tu, na wysokości 2800 metrów znajduje się uzdrowisko balneologiczne. Krajobraz przypomina tureckie Pamukkale.

W południe znajdujemy się na 102 kilometrze od Chorogu. Widać stąd słynny bazar po afgańskiej stronie. Mieliśmy zamiar go odwiedzić. Niestety, od kilku tygodni jest zamknięty. Przyczyna? Skomplikowana sytuacja polityczna w Afganistanie. Robimy więc zdjęcia mostu granicznego i bazarowych baraków, po czym jedziemy dalej. Wkrótce jesteśmy w Ishkasim (2515 m n.p.m.), czyli u celu dzisiejszego krótkiego etapu.   Zatrzymujemy się w homestay'u  Anis. Nocleg kosztuje tutaj  10 dolarów, kolacja 5, a śniadanie 3. Korzystam z  wszystkich opcji.

Miasteczko jest niewielkie, do obejścia w 20 minut. Na jedynym skrzyżowaniu, a i to mało ruchliwym, znajduje się sygnalizacja świetlna, zjawisko w Pamirze dość niezwykłe. Codziennością są natomiast portrety prezydenta Rachmona, których widać tu więcej niż w Duszanbe. A wisienką na torcie jest wyeksponowane przy głównej ulicy popiersie towarzysza Lenina. Jedna z miejscowych kobiet, zapytana o powód oszczędzenia wizerunku twórcy bolszewizmu po odzyskaniu niepodległości przez Tadżykistan, odparła filozoficznie:

- Tam, gdzie zdemontowano pomniki Lenina jest wojna, a u nas jest Lenin i jest pokój.

Generalnie ludzie są tu rozmowni i raczej życzliwie nastawieni to obcych.

W niedzielę, 20 września, na śniadanie zaserwowano nam omlet z jednego jajka, suchy chleb, nieco miodu, odrobinę masła i ... parę kawałeczków pokruszonej chałwy. Za to w pobliskiej piekarni nabyliśmy gorący i smaczny chleb w cenie 3 somoni za sztukę.

Jadąc w stronę Langar obserwowaliśmy żniwa, które na tych wysokościach, odbywają się dopiero teraz. Na malutkich poletkach, u podnóża skalistych, gór uwijali się ludzie z sierpami. Tam gdzie zboże było już zżęte, suszyło się w kupkach. W innych zaś miejscach trwały omłoty. Nie mylić z młóceniem przy pomocy młockarni! Tutaj na taki luksus raczej nikt nie może sobie pozwolić. Do pracy zaprzęga się osły i bawoły, które udeptując racicami zboże, wytrząsają z niego ziarno. Potem wystarczy je tylko oddzielić od plew przy pomocy ręcznego sita i już można pakować plon do worków.

W odstępie dwóch godzin zwiedzamy ruiny dawnych twierdz: Kakh-kaha i Yamchun. Dzieli je 56 kilometrów. Przy tej pierwszej natknąłem się na sprzedawcę pamiątek, który chętnie pozował mi wraz z synkiem do zdjęć. Najpierw w stroju tadżyckim, a potem w afgańskim (jego dziadek miał jeszcze obywatelstwo afgańskie). Miałem szczerą chęć coś od niego kupić, ale naprawdę nie było w czym wybierać. Nie kupię przecież masówki, która jest obecna także w Europie, np. metalowe czy skórzane bransoletki.

W odległości jednego kilometra od pozostałości fortecy Yamchun, do której najpierw trzeba sie wspiąć 7 kilometrów (licząc od głównej drogi) licznymi serpentynami, z których rozpościera się widok na dolinę Wahanu, znajduje się Bibi Fotima. Idę tam pieszo, choć na tej wysokości (3190 m) płuca muszą pracować znacznie intensywniej niż na nizinie. Po drodze zaczepiają mnie dzieciaki i proszą o zdjęcie.

W niewielkim basenie pod skałami woda ma temperaturę około 45 stopni. Chwilę trwa, zanim ciało się do niej dostosuje. Wchodzi się tam w stroju Adama. Nie ma oczywiście możliwości, żeby kobiety kąpały się razem z mężczyznami. Wstęp jest bardzo tani - zaledwie 10 somoni (ok. 6 zł). Pamiętam, że kilka lat temu za podobną przyjemność w Miszkolcu na Węgrzech płaciłem 1550 forintów, zaś w słowackich termach w Popradzie nawet 12 euro.

Na godzinę przed przyjazdem do Langar odwiedzamy muzeum wsi pamirskiejw Jamg. Mieści się ono w typowym domu Ismaelitów, którego cechą charakterystyczną jest świetlik pośrodku dachu budynku. Uwagę przyciąga tu bogato zdobiony drewniany sufit (w tym kraju występuje deficyt drewna). Pozostałe eksponaty są typowe dla lokalnych skansenów: narzędzia pracy, instrumenty muzyczne, przedmioty codziennego użytku, piec, elementy odzieży i pościeli.

Tuż przed piętnastą docieramy do Langar. Tutejszy homestay jest niewielki. Jesteśmy jedynymi gośćmi. Cena noclegu ze śniadaniem wynosi 12 USD.  Łazienka jest co prawda na dworze, ale spełnia podstawowe standardy. Gorsza sprawa ze spaniem. W jednym z pokoi jest tylko jedno łóżko pojedyncze, a w drugim również jedno, ale małżeńskie. No cóż, może żona mi tego  nie wybaczy, ale tej nocy dzieliłem łoże z Pawłem :). Spodobał mi się natomiast salon w tym domu: piękny drewniany sufit ze świetlikiem, mnóstwo dywanów na ścianach i podłogach, po bokach zaś podesty, na których można siedzieć a także spać. Przed domem ogródek z warzywami, kwiatami, a nawet z jedną jabłonią.

Mimo wysokości jest bardzo ciepło. Główną ulicą wracają z pastwisk stada owiec i krów, wzniecając przy okazji tumany kurzu. Dzieciaki, jak wszędzie, chętnie pozują do zdjęć.

Poniedziałkowe śniadanie składało się - jak wszędzie dotychczas - z jajek, ale tym razem sadzonych i w ilości dwóch na głowę. No i tradycyjnie był jeszcze dżem, lepioszki, odrobina masła i trochę słodyczy.

Wyjechaliśmy o dziewiątej. Droga pięła się stromo pod górę. Na wysokości trzech tysięcy metrów nadal pasły się owce. Po blisko dwugodzinnej jeździe odbiliśmy w lewo, zostawiając tym samym na dobre rzekę graniczną i widoki Afganistanu. Na drodze prawie pusto, krajobraz księżycowy. Dopiero po dwóch godzinach napotkaliśmy posterunek kontrolny pod przełęczą. W jego pobliżu minęliśmy zaś trzech rowerzystów.

Przed wjazdem na Pamir Highway oglądamy słone jezioro, leżące po prawej stronie drogi. Szosą pamirską jedziemy przez chwilę w lewo (w stronę Chorogu), by skręcić w boczną drogę i pojechać do odległego o 15 kilometrów jeziora Jasikul (Zielone Jezioro). Przed jeziorem znajduje się wioska uchodząca za tutejszy biegun zimna. Tu po raz pierwszy zobaczyłem jaki na wolności a także sterty suszonego łajna.

Droga M41 do Murgobu jest co prawda asfaltowa, ale bardziej dziurawa niż ta szutrowa, którą jechaliśmy wcześniej. Kierowca stara się omijać przeszkody, ale  i tak trzęsiemy się jak liście na wietrze.

W Murgobie pojawiamy się o szesnastej. Miasto nie wygląda interesująco. Ba, jest wręcz brzydkie i zapyziałe. Podobnie jak nasz homestay, najgorszy z dotychczasowych. Toaleta nie dość, że na dworze, to jeszcze z wąskim otworem, do którego sztuką jest wcelować z zawartością, już nie powiem czego... Prąd jest tylko od 18-ej do 22-ej. Nie przeszkadza to oczywiście gospodyni skasować po 12 dolarów za nocleg ze śniadaniem od osoby.

Po południu wybieramy się z Pawłem na bazar. O tej porze już niewiele stoisk jest czynnych. Generalnie handel odbywa się w metalowych kontenerach oraz przy przenośnych stolikach. Mięso natomiast można nabyć w okrąglaku przypominającym mongolską jurtę. Wielu mężczyzn chodzi w kirgiskich czapkach. Jednego z nich pytam o możliwość zrobienia zdjęcia. Odmawia.

Przydrożny krajobraz

- Później będziecie sobie robić  z nas żarty - uzasadnia.

W lokalnym sklepie szukam piwa, ale takim towarem tu nie handlują. Do jedzenia też jest niewiele poza makaronem i słodyczami. Ostatecznie kupuję puszkę szprotek za 8 somoni.

We wtorek, 22 września, rozpoczyna się ostatni dzień naszej wspólnej podróży. Rano jest zimno. Płacimy naszej gospodyni za nocleg. Ta zaś podejrzliwie przygląda się jednodolarówkom i próbuje nam wmówić, że bank takich nie przyjmuje. Żeby chociaż były zniszczone, ale nie: przed wyjazdem załatwiłem sobie super nowe banknoty...

Najwyższa przełęcz, na której byliśmy

Przed dziewiątą docieramy w pobliże chińskiej granicy. Na całej jej długości rozciąga się gęsty płot . Za nim zaś widać drogę, którą mogą przejeżdżać patrole. Trasa raczej monotonna, z rzadka tylko przejeżdża jakiś samochód. Po tylu dniach podróżowania górzyste krajobrazy nieco nam zobojętniały. Ponownie  spotykamy jaki. Tym razem pasą się wzdłuż drogi.

Jezioro Karakul

O wpół do dziesiątej docieramy do przełęczy Ak-Baital. To najwyższy punkt, jaki osiągnęliśmy podczas tej wyprawy - 4655 metrów n.p.m. Robimy sobie pamiątkowe zdjęcia i zjeżdżamy w dół. Najpierw około 15 kilometrów szutrową drogą, potem asfaltową. Z prawej strony ciągle towarzyszy nam chińska granica.

Po dziesiątej dwadzieścia jesteśmy przy jeziorze  Karakul. Wokół niego rozciągają się wysokie góry, na szczytach których tkwią śnieżne czapy. Feeria kolorów i surowość klimatu czynią to miejsce niezwykle urokliwym. Tu po postu czuje się siłę natury i docenia piękno przyrody.

Na przełęczy Kyzyl-Art (4283 m n.p.m.) żegnamy się z Tadżykistanem. Jeszcze tylko zwracamy przepustki do GBAO, otrzymujemy stemple w paszportach i jedziemy w stronę Kirgistanu. Tu przekroczenie granicy trwa nieco dłużej. Nie potrzebujemy co prawda załatwiać wiz, ale kierowca musi się sowicie opłacić pogranicznikom i celnikom. Tutaj bowiem, w przeciwieństwie do Tadżykistanu, w łapę biorą nie tylko policjanci, ale wszyscy mundurowi, z pogranicznikami i celnikami włącznie. W dodatku o wiele więcej od swoich kolegów ze strony tadżyckiej.

Po kirgiskiej stronie

Szczyty Pamiru

Ze strony kirgiskiej jeszcze długo oglądaliśmy majestatyczne szczyty Pamiru, w tym te najwyższe, czyli Pik Lenina i Pik Komunizmu. Parę minut przed czternastą wjechaliśmy na porządną asfaltową drogę wiodącą z Duszanbe do Osz.  Minęliśmy przełęcz Tałdyk (3600 m) i zjechaliśmy serpentynami w dół, a następnie wzdłuż rzeki Gulcha zmierzaliśmy ku drugiemu co do wielkości miastu Kirgistanu - Osz. Nie dane nam było jednak spokojnie dojechać. Kolejny patrol policji przyczepił się do folii na szybie od strony kierowcy i zażądał znacznie większej daniny niż zazwyczaj. Kiedy ten się opierał, policjant siadł za kierownicą i chciał jechać wraz z nami na komisariat. Ostatecznie wszystko skończyło się dobrze, ale straciliśmy prawie pół godziny. Na rogatkach Osz kolejny patrol zadowolił się symboliczną opłatą.

W Osz rozliczyliśmy się z kierowcą (koszt 1 kilometra wyniósł 90 centów, dodatkowo płaciliśmy 15 USD za całodzienne utrzymanie kierowcy). Następnie podziękowaliśmy sobie wzajemnie za wspólną podróż, a jej przebieg był naprawdę bez zarzutu, po czym rozstaliśmy się.

Na noc pojechałem do hoteliku  Biy Ordo przy ul. Salieva. Pojedynczy pokój w tym Guest House kosztował 15 USD, ale było warto. Sypialnia i łazienka spełniały wszelkie normy  i trzeba byłoby być złośliwym, żeby się do czegoś przyczepić.

Następnego dnia odbyłem długi spacer po Osz. Zacząłem od ulicy Razzakowa, którą doszedłem do bazaru (największego w tym rejonie). Nic tam nie kupiłem, ale mogłem wczuć się w atmosferę tego miejsca, wędrując od stoiska do stoiska. Potem przez park rozrywki doszedłem do uniwersytetu. Stąd było już blisko do góry Sulejmana. Wdrapałem się na nią. Panorama miasta rozciągająca się ze szczytu warta była potu, który ściekł za kołnierz podczas wspinaczki. Schodziłem ścieżką z innej strony. Na samym dole przeszedłem przez zapuszczony cmentarz muzułmański i obok meczetu wyszedłem na ulicę. Jeszcze tylko parę fotek, w tym mężczyzny w charakterystycznej czapce kirgiskiej i powolny powrót na kwaterę.

Osz

Wieczorem pojechałem na lotnisko. Kierowca skasował mnie nieco więcej niż trzeba, ale nie chciało mi się targować. Odprawa zaczęła się już na trzy godziny przed odlotem. Była raczej pobieżna. Nie zdejmowałem pasa i nikomu nie przeszkadzała moja litrowa butelka Coli. W godzinę po odprawie podszedł do mnie pracownik lotniska i zapytał, czy nie chciałbym lecieć w klasie biznesowej.

- A ile miałoby to kosztować? - zapytałem.

- Normalnie tysiąc rubli, ale zostało jeszcze jedno miejsce i mogę je dać za sto.

- Ale ja już nie mam pieniędzy po urlopie - odpowiedziałem po rosyjsku.

Facet popatrzył na mnie ze smutkiem, po czym machnął ręką i poprawił długopisem numer miejsca na mojej karcie pokładowej. Potem okazało się, że w klasie biznes prawie wszystkie miejsca były wolne. Przyznam, że leciało mi się wygodnie i cztery godziny lotu do Moskwy zleciało bardzo szybko.  Tu jednak czekała mnie nieprzyjemna wiadomość. Z rozkładu wnikało, że mój samolot do Kaliningradu z 9.05 został odwołany. Pracownica Ural Airlines nie widziała problemu.

- Następny lot jest o 12.50 - powiedziała ze znudzoną miną i wpisała numer rejsu na mojej rezerwacji.

Ok, mogę posiedzieć te parę godzin, ale czy nie ucieknie mi autobus do Gdańska? - pomyślałem. Nie uciekł, ale kosztowało mnie to 10 dolarów za taksówkę, zamiast 80 rubli za bus z lotniska. No i nie zdążyłem zwiedzić Kaliningradu. Mam jednak nadzieję, że jeszcze będzie ku temu okazja. Wszak życie to nieustanna podróż i nigdy nie wiadomo, gdzie nas los rzuci.

Niektóre ceny:

Gaz - od 2,40 do 3,5 somoni (w Pamirze drożej),

Cola - 6 somoni,

Chleb (noni) - 2 - 3 somoni

Winogrona - 2,5 - 3,5 somoni

Piwo 1,5 l - 10 somoni

Woda 1,5 l - 2 - 3  somoni

Gałka lodów - 2 somoni

Autobus w Duszanbe - 1 somoni

Marszrutka (bus) z Hisor do Duszanbe - 3 somoni

Opłata za pozwolenie na wjazd do GBAO - 20 somoni

WizaTadżykistanu - 35 USD

Miejsce w hostelu - 13 - 15 USD

Miejsce w homestay'u - 9 - 12 USD

Śniadanie w homestay,u - 3 USD

  Poprzednie odcinki:

Highway i nie tylko

Duszanbe i Hisor

Iskandarkul i Seven Lakes 

Pamir - przed wyprawą

Filmy:

Hisor i nowożeńcy

Góry Fańskie

Pamir