Ireneusz Gębski: Grodno i okolice

Grodno i okolice

Dąbrówka

Po dwóch dniach intensywnego zwiedzania i imprezowania rano wstawało się dość ciężko. Między innymi dlatego trzeci dzień na Białorusi poświęcony był sentymentalnemu objazdowi pod Grodzieńskich wsi, z których wywodzą się przodkowie mojej żony i T. Najpierw pojechaliśmy do oddalonej o niespełna 25 kilometrów Żydomli (Żytomli). T. zapamiętał, że przed rokiem jadł tutaj pyszny chleb (płaski, okrągły z cebulą). Skierowaliśmy więc pierwsze kroki do sklepu. Udało się nabyć ostatnią sztukę!

Przed wjazdem do wsi uwagę zawracają dwa stojące obok siebie krzyże: prawosławny i katolicki. To częste zjawisko na tych terenach. Od wieków bowiem te wyznania (niegdyś także judaizm) koegzystowały ze sobą. Widać to także na miejscowym cmentarzu. Nas jednak interesują polskie nazwiska. Szczególnie dużo tu Radziwanowskich, Jurowskich, Obuchowiczów i Tołoczków. Niektóre nagrobki są całkiem świeże. Powoli odchodzą ostatnie pokolenia, a młodzi emigrują do Polski lub dalej na zachód. Jeszcze kilkadziesiąt lat i mniejszość polska na Białorusi przestanie istnieć – prorokują niektórzy miejscowi. I trudno się z nimi nie zgodzić, zważywszy na niechęć władz białoruskich do przejawów kultywowania polskości.

Z Żydomli jedziemy do Gibulicz, wioski położonej przy trasie Grodno – Bruzgi (przejście graniczne z Polską). Do 1947 roku mieszkali tu dziadkowie T. i mojej żony. Obecnie poza fragmentem stawu i starą śliwą nie ma tu żadnych śladów gospodarstwa. Pod liniami energetycznymi rozciąga się tylko dziko rosnąca trawa i chwasty. W całej wsi została bodajże jedna polska rodzina…

M. wyciąga z bagażnika motykę i spod darni wykopuje ziemię, którą T. wsypuje do woreczka. Zawiezie ją do Polski niczym filmowy Pawlak.

Kolejnym przystankiem na naszej sentymentalno-wspomnieniowej trasie jest Kopciówka. Znajduje się tu kościół Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny z 1936 roku, gruntownie odnowiony w latach 1992-2000. Jedną z fundatorek była Sabina Żur z pobliskiego Połotkowa. Świadczy o tym dobitnie wmurowana tablica. Wspominam o tym, bo wkrótce mieliśmy okazję odwiedzić ją oraz jej siostrę Felicję. Obie panie są już w dość podeszłym wieku (85 i 87 lat). Kto wie, czy to nie ostatni moment, aby posłuchać ich wspomnień i uzupełnić luki w drzewie genealogicznym rodziny…

Dalekie kuzynki mojej żony przyjęły nas bardzo gościnnie. Zresztą nie tylko one – gościnność jest chyba immanentną cechą mieszkańców kresów. Przy okazji poznaliśmy pana Mariana, który akurat przywiózł miód z własnej pasieki. Pan Marian przestrzegał przed zbytnim zbliżaniem się Polski do USA. Jego zdaniem – im bardziej Amerykanie kogoś „polubią”, tym bardziej źle się to dla niego kończy. Zupełnie odmiennego zdania był nasz kierowca M. Polityczny dyskurs nabierał więc rumieńców.

Czwarty i ostatni dzień pobytu na Białorusi rozpoczęliśmy od chodzenia po sklepach i wyszukiwania pamiątek. Robiliśmy też praktyczne zakupy, kupując np. tutejsze słodycze zwane Zefirki i miejscowe alkohole. Tu ciekawostka: do centrum jechaliśmy autobusem, płacąc za przejazd 60 kopiejek. Drogę powrotną odbywaliśmy taksówką, która tym razem kosztowała 5 rubli za ten sam odcinek, za który trzy dni wcześniej płaciliśmy 3,70 rubla. Może dlatego, że teraz jechaliśmy w niedzielę?

Nie zapomnieliśmy także o odwiedzeniu cmentarza wojskowego. Przed 28 laty mieszkańcy Białegostoku ufundowali Krzyż Katyński, który postawiono tu wraz z tablicą z nazwiskami poległych polskich żołnierzy. Na krzyżu wisiała biało-czerwona szarfa z napisem Prezydent Rzeczypospolitej Andrzej Duda. Sądzę, że umieszczono ją podczas wizyty minister Anny Schmidt-Rodziewicz, która dwa dni wcześniej złożyła na płycie wiązankę kwiatów. Nieopodal Krzyża Katyńskiego stoi symboliczny grób. Umieszczona na nim tablica informuje, że: Tu spoczywają szczątki żołnierzy Wojska Polskiego obrońców Grodna poległych we wrześniu 1939 r. Cześć ich Pamięci! Tutaj również była wiązanka kwiatów od pani sekretarz stanu.

Po południu wyruszyliśmy w stronę Kanału Augustowskiego. Przy drodze z Grodna do Sopoćkiń od kilku miesięcy funkcjonuje ścieżka rowerowa (oddana do użytku 2 czerwca). Zbudowana została przy współpracy strony polskiej. Niestety, rowerzystów nie ma tu zbyt wielu. Jedziemy w niedzielne popołudnie, a ścieżka świeci pustkami. Kilka kilometrów za Grodnem zatrzymujemy się przy Forcie nr 2. Zniszczony obecnie fort wchodził w skład Twierdzy Grodno. Wybudowany został podczas pierwszej wojny światowej. W trakcie tzw. Bitwy Niemeńskiej podczas wojny polsko-bolszewickiej został zdobyty przez Polaków. W czasie II wojny światowej Niemcy dokonali tu masowych egzekucji. Obecnie znajduje się tutaj pamiątkowy krzyż oraz tablica z napisem: Przechodniu, zatrzymaj się tu. Niech chwila zadumy i modlitwy będzie hołdem złożonym ofiarom i przestrogą dla przyszłych pokoleń. Nieopodal rozciągają się ogródki działkowe i stoją dacze należące do mieszkańców Grodna. Swój domek i niewielki sad oraz ogród warzywny mają tu także nasi gospodarze.

Tuż przy śluzie Kanału Augustowskiego w Dąbrowce naszą uwagę zwraca drewniany domek z ogromnym orłem w koronie namalowanym na ścianie frontowej. W drodze powrotnej zajeżdżamy do wsi Kodziowce. Na przedpolach tej miejscowości w nocy z 21/22 września 1939 roku rozegrała się bitwa między 101 pułkiem ułanów a oddziałem 2 sowieckiej brygady pancernej. Było to jedno z największych starć wojsk polskich z armią radziecką podczas agresji ZSRR na Polskę. Straty, zarówno polskie jak i sowieckie, są trudne do oszacowania. Różne źródła podają różne liczby. Nie ulega jednak wątpliwości, że polscy ułani wykazali się niezwykłą walecznością. Niestety, końcowy rezultat był już dawno przesądzony, w każdym razie od chwili podpisania paktu Ribbentrop – Mołotow.

Aktualnie w Kodziowcach, dzięki staraniom Polaków, ową bitwę upamiętnia krzyż Fundacji Straży Mogił Polskich z Wrocławia oraz tablica z napisem: W tym miejscu 22 września 1939 roku 101 Pułk Ułanów z Brygady Rezerwowej Kawalerii „Wołkowysk” stoczył bitwę z najeźdźcą sowieckim. Chwała Bohaterom! Na krzyżu natomiast umieszczono napis: Bohaterom 101 Pułku Ułanów Poległym w boju z Armią Czerwoną 22.09.1939 r. pod Kodziowcami. Podczas naszego krótkiego postoju w tym miejscu mieliśmy okazję zamienić kilka słów z działaczką Związku Polaków na Litwie, której rodzina udostępniła kawałek swojej działki w celu upamiętnienia omawianej bitwy.

Drogę powrotną do Polski na odcinku Grodno - Białystok odbywaliśmy autobusem firmy Gaja Express. Bilet na tym odcinku kosztuje 20 rubli. Na granicy spędziliśmy dwie godziny. Na szczęście kontrola celna po polskiej stronie była bardzo pobieżna.