Niektórzy mówią, że podczas pandemii koronawirusa powinno siedzieć się w domu, a nie rozbijać po świecie. Nie podzielam tej opinii. Przede wszystkim dlatego, że wymogi stawiane przez poszczególne kraje oraz linie lotnicze w znacznym stopniu minimalizują ryzyko transmisji wirusa. Poza tym odpowiedzialni turyści sami dbają o swoje bezpieczeństwo. Ja osobiście jestem zaszczepiony trzema dawkami. Od początku pandemii odbyłem już siedem podróży po Europie i Azji, odwiedzając w sumie 9 państw. Tym razem mój wybór padł na Cypr.
Rano pobudka o czwartej. Pół godziny później jazda Uberem na lotnisko w Rębiechowie (24 zł). I tak zaczęła się moja piąta w tym roku podróż zagraniczna. W pewnym sensie jest to wyjazd jubileuszowy, gdyż Cypr jest sześćdziesiątym odwiedzonym przeze mnie krajem. Lot Ryanairem trwał trzy godziny i 10 minut. Na lotnisku w Pafos sprawdzono nasze wypełnione wcześniej ankiety Covidowe Cyprus Flight Pass, po czym wystawiono skierowania na test PCR, który w chwilę później został wykonany. Nieco mnie to zdziwiło, bo według dostępnej mi wiedzy obowiązek wykonania takiego testu miał być wprowadzony dopiero od 6 grudnia. Na skierowaniu była też adnotacja, że opłata wynosi 19 euro. Nikt jednak nie żądał ani nie pobierał od nas ani centa. Co do wyniku, to przyszedł już po czterech godzinach. Na szczęście negatywny.
Generalnie na Cyprze obowiązuje nakaz noszenia maseczek. Jednakże na ulicach Pafos nie widziałem zbyt wiele osób stosujących się do tego obowiązku. Owszem, w środkach komunikacji i w obiektach zamkniętych wszyscy mieli zasłonięte nosy i usta. Mandaty dla uchylających się od tego nakazu są dość słone – 300 euro.
Nasz niewielki hotel Marica’s Boutik położony jest w Kissonerga, 8 kilometrów od Pafos. Zlokalizowany jest tuż nad morzem. Do plaży mamy mniej niż 50 metrów. Niestety, jest kamienista. Okna naszego pokoju wychodzą na niewielki basen i pobliską zatoczkę. Mam zatem możliwość podziwiania zachodów słońca. Po drugiej stronie ulicy rozciągają się plantacje bananów, mandarynek, oliwek oraz granatów. Po wylądowaniu temperatura wynosiła tylko 14 stopni, chwilę wcześniej padał bowiem deszcz. Po południu wypogodziło się i termometr pokazywał już 19 stopni C.
Około trzystu metrów od hotelu znajduje się niewielki market. Miejscowe piwa w butelkach o pojemności 0,63 l kosztują po 2 euro, a litrowe kartony wina 3,30 euro.
Kolacja serwowana. Sałatka warzywna z fetą oraz trzy szaszłyki z wieprzowiną plus frytki. Solidna porcja. Na deser banany i cytrusy. W hotelu niewielu gości. Do naszego pokoju wchodzi się wprost z podwórka. Wewnątrz znajduje się płyta indukcyjna, szafki kuchenne, czajnik elektryczny i suszarka do włosów. Drzwi balkonowe wychodzą na basen. Kilkadziesiąt metrów dalej jest brzeg morza. W oddali widać miejscowość Coral Bay.
Poniedziałek, 06.12.21
Po śniadaniu wyruszyłem na spacer w kierunku Pafos. Jeździ tam co prawda autobus linii 615, ale ja wolę zwiedzać – o ile tylko mam taką możliwość – na piechotę. Już po niespełna czterech kilometrach natrafiłem na ciekawy obiekt sakralny w Chloracas. Myślę tu o kaplicy św, Jerzego, pod budowę której kamień węgielny położono w 1961 roku. Świątynia została wzniesiona ku czci George Grivasa, który jako komendant EOKA (Narodowa Organizacja Cypryjskich Wojowników) przyczynił się do wywalczenia niepodległości Cypru. Koszt budowy sfinansowała księżniczka Zina Kanther, znana filantropka cypryjska.
Po przejściu siedmiu kilometrów dotarłem do Grobowców Królewskich. Jest to rozległe stanowisko archeologiczne na obrzeżach Pafos, położone tuż nad brzegiem morza. Znajdująca się tu nekropolia swoimi początkami sięga czwartego wieku p.n.e. Rządziła wtedy dynastia Ptolemeuszy, za czasów której Cypr został zjednoczony, a Pafos było stolicą królestwa. W grobowcach, wbrew nazwie, nigdy nie został pochowany żaden król.
Tombs of The Kings zostały wpisane na listę UNESCO już w 1980 roku. Wstęp na teren nekropolii kosztuje 2,5 euro. Chcąc dokładnie obejrzeć wszystkie mniej lub bardziej dobrze zachowane grobowce, trzeba poświęcić minimum półtorej godziny. Szczególne wrażenie robią grobowce wyżłobione głęboko w litej skale. Ponoć najstarszy z nich pochodzi sprzed 2400 lat.
Spacerując po liczącym około stu grobowców kompleksie można też podziwiać dalsze widoki, na przykład unoszący się niedaleko brzegu wrak MV Demetrios, który utknął podczas sztormu przed 13 lat. Tego dnia do centrum Pafos już nie zaszedłem, bo wraz ze zwiedzaniem grobowców i powrotem do hotelu i tak wyszło mi 16 km marszu.
Po południu spotkanie z rezydentem Exim Tours. Wydaje mi się, że głównym jego celem było sprzedanie nam wycieczek fakultatywnych. Ich ceny były wyższe średnio o 10 euro w stosunku do tych oferowanych przez lokalne biura podróży. Rezydent Piotr Samsel podkreślał jednak, że jego biuro zapewnia polskojęzycznych przewodników, a konkurencja niekoniecznie. Ostatecznie zdecydowaliśmy się wykupić dwie wycieczki po 65 euro każda. W cenie całodziennego wyjazdu zawarte są także posiłki i liczne degustacje.
Wtorek 07.12.21
Wybrałem się rano do Sea Caves (morskie jaskinie) w pobliżu Peyia. Poszedłem najpierw drogą E 701 na północ w kierunku Coral Bay. Tu zaszedłem na chwilę na ładną piaszczystą plażę, po czym przez Sea Caves Ave pomaszerowałem w kierunku wspomnianych jaskiń. Gdzieś na siódmym kilometrze dogoniła mnie ciemna chmura, z której nieźle pokropiło. Jednakże przy temperaturze 22 stopni C nie było to straszne. Zresztą w grudniu takie nagłe zmiany pogody nie są na Cyprze niczym nadzwyczajnym. Już po półgodzinie po deszczu nie było ani śladu. I bardzo dobrze, bo akurat doszedłem do celu wędrówki, czyli wyżłobionych przez morską wodę w stromych klifach skalnych grot. Są one bardzo widowiskowe. W zatoczce nie brak też małych wysepek, które dodają kolorytu krajobrazowi. Niegdyś, gdy nie zaglądali tu jeszcze ludzie, w jaskiniach zamieszkiwały foki. Do dziś jedna z grot nazywana jest Spilios tis Fokenas (Jaskinia fok). Turystów było niewielu, ale spotkałem jedną parę z Polski.
W drodze powrotnej zaszedłem do wraku statku Edro III. Co ciekawe, nie zauważyłem go idąc wcześniej w stronę jaskiń. Na mapie jest co prawda oznaczony, ale przy drodze nie ma żadnego znaku informującego o tej nieoficjalnej atrakcji turystycznej. Na szczęście zauważyłem wystające maszty i skręciłem w boczną uliczkę, która prowadziła wprost na plażę. Sam wrak znajduje się dosłownie kilka metrów od brzegu. Wrak jak wrak – po prostu kupa zardzewiałego złomu, ale okolica jest przepiękna. Nie brak tu, podobnie jak w Peyia, urokliwych klifów i skalnych formacji.
Z hotelu do jaskiń było 9 km, ale ze zwiedzaniem i drogą powrotną weszło mi w nogi 21 kilometrów. Całkiem nieźle, choć trasa nie zawsze była bezpieczna. Miejscami pobocza są bowiem bardzo wąskie, a kierowcy niespecjalnie uważają na pieszych. Dowodem tego jest stojący na skarpie tuż przed Kissonerga pomnik upamiętniający ofiarę wypadku drogowego.
Środa, 08.12.21
W nocy lało, błyskało i grzmiało. Nie lepiej było rano. Mimo to wybraliśmy się na wycieczkę w góry Trodos. Naszą przewodniczką była Maria Ossowska -Stavrinou, Polka mieszkająca na Cyprze od 28 lat. Śniadanie zjedliśmy w wiosce Arsos (jednej z największych produkujących wino na Cyprze). Potem mieliśmy w planach obejrzenie największego średniowiecznego kamiennego mostu w Tzelefos. Niestety, nie można było tam dojechać, gdyż podczas nocnej ulewy ze wzgórza obsunęły się odłamki wapiennych skał i zatarasowały drogę. Wobec tego wybraliśmy się na degustację win do pobliskiej winiarni Ktima Gerolemo. Zaczęliśmy od wina wytrawnego, po czym przez półwytrawne, półsłodkie i słodkie dotarliśmy aż do trunku Zivania (45% alkoholu). Tu warto wspomnieć, że Cypr zajmuje pierwsze miejsce na świecie pod względem produkcji wina, zarówno w przeliczeniu na obszar jak i na osobę. W całym kraju jest 60 winiarni. Rozgrzawszy się co nieco pojechaliśmy dalej, w głąb gór Trodos. Wąskimi serpentynami wśród bujnej roślinności (między innymi cyprysy, drzewa truskawkowe, dęby cypryjskie, czystek, żółty głóg) wspinaliśmy się do klasztoru Kykkos. Momentami widzieliśmy wyłaniający się spod chmur ośnieżony (wczoraj spadł tam pierwszy śnieg) szczyt Olimposa. Jak wiadomo jest to największa góra Cypru (1952 m n.p.m.) a jej nazwa nawiązuje do greckiego Olimpu.
Klasztor Kykkos został założony w 1080 roku. Do dzisiaj jest ulubionym miejscem pielgrzymek. Znajduje się on na wysokości 1318 m n.p.m. Wnętrze kościoła jest bogato zdobione. W ikonostasie znajduje się ikona Matki Bożej, która według tradycji została napisana przez Łukasza Ewengelistę. Nie można jej jednak obejrzeć, gdyż jest zasłonięta. Podobno byli tacy, którzy próbowali spojrzeć w oblicze Madonny, ale kończyło się to dla nich nieprzyjemnie, na przykład nagłą ślepotą. Wewnątrz świątyni nie wolno robić zdjęć. Można jednak do woli fotografować krużganki pokryte mozaikami i ściennymi obrazami.
Obiad zjedliśmy w wiosce Pedoulas. Nie byłoby o czym wspominać, gdyby nie różnorodność serwowanych dań: pastitsio (rodzaj lazanii z cynamonem), baranina, kurczak, sałaty, ryż, pieczone ziemniaki oraz białe i czerwone wino. Naprawdę trudno było to wszystko pomieścić w żołądku.
Na koniec pojechaliśmy do wioski Mandria. Tu degustowaliśmy herbatę z werbeny i gojnika (sidertis) oraz konfiturę z żółtego głogu. Chętni mogli zaopatrzyć się też w rozmaite zioła. Do Pafos wracaliśmy już przy słonecznej pogodzie.
Czwartek, 09.12.21
Dzisiejsza wycieczka rozpoczęła się od odwiedzenia zabytkowego kościoła Ayia Paraskevi (św. Paraskiewy) w Yeroskipou w pobliżu Pafos. Obiekt stanowi ciekawy przykład architektury bizantyjskiej z IX wieku, ma trzy nawy i pięć kopuł. Na przykościelnym placu rośnie drzewo świętojańskie (szarańczyn strąkowy), którego owoce w postaci długich ciemnych strąków są niezwykle pożywne. Wewnątrz posiadają drobne pestki, z których każda ma tę samą wielkość i wagę (równowartość jednego karata). Na Cyprze oraz na Bliskim Wschodzie tradycja uprawiania tego drzewa jest bardzo długa. Szarańczynem odżywiał się podobno już Jan Chrzciciel.
W Yeroskipou zajrzeliśmy jeszcze na chwilę do manufaktury galaretek Arsinoe. Właściciele wyrabiają tu ręcznie kilkanaście rodzajów łakoci o różnych smakach. Co ciekawe, w ogóle nie używają do tego żelatyny.
Po przejechaniu około dwudziestu kilometrów dotarliśmy do Skały Afrodyty (Petra tou Romiou). To tutaj według mitologii miała wyłonić się z morskiej piany Afrodyta. W niewielkiej zatoczce tkwi kilka mniejszych i jedna większa skała. Fale morskie załamują się na nich i wytwarzają wspomnianą pianę. Plaża jest kamienista. Dojście na nią prowadzi podziemnym chodnikiem poprowadzonym pod jezdnią z parkingu.
Jadąc w kierunku Limassol natrafiamy na kompleks archeologiczny Kurion, położony tuż nad zatoką Episkopi, nieopodal bazy angielskiej. A propos baz wojskowych należących do Wielkiej Brytanii, to zajmują one trzy procent powierzchni kraju. Z dawnego miasta zachowało się trochę mozaik i kolumn, agora oraz amfiteatr. Ten ostatni (po rekonstrukcji) wygląda całkiem okazale i posiada świetną akustykę. Na terenie wykopalisk rośnie sporo krzewów, między innymi kwitnący na niebiesko rozmaryn.
W Kato Platres zajeżdżamy do winnicy Lambouri Winer. Podobnie jak poprzedniego dnia degustujemy kilka rodzajów wina oraz likier i na końcu tradycyjnie mocną Zivanię. Ta ostatnia ma stosowną do czasów nazwę: Anti-Corona. Wspomnieć warto też o winie Comandaria, najbardziej chyba charakterystycznym dla Cypru. Ten bursztynowy trunek o mocy 15% ma nie tylko piękny kolor i aromat, ale jest też bardzo smaczny.
W wiosce Omodos, z której doskonale widać szczyt Olimposa (dzisiaj bez chmur śniegu), zachodzimy najpierw do piekarni George’a. Degustujemy tu orzeszki w syropie (pastelaki) oraz chleb Apkatena. Następnie wąską uliczką zachodzimy do monastyru Świętego Krzyża. Według tradycji klasztor powstał w miejscu, w którym mieszkańcy znaleźli fragmenty krzyża, nad którymi unosiło się tajemnicze światło. Do dzisiaj w ikonostasie przechowywana jest – jeśli wierzyć przekazom - drzazga z krzyża, na którym ukrzyżowano Chrystusa oraz kawałek sznura, którym skrępowano mu ręce. Podobnie jak w innych świątyniach prawosławnych na Cyprze, nie wolno robić tu zdjęć.
Obiad zjadamy w miejscowej tawernie. Stanowi go mezze, czyli zestaw wielu dań przynoszonych po kolei. W naszym przypadku była najpierw sałatka grecka z chlebem i czterema dipami (w tym tzatziki), potem musaka, dolmades (mini gołąbki na liściu z winorośli), grillowany ser halloumi, kuskus, pieczone ziemniaki, kleftiko (mięso pieczone z warzywami i przyprawami) i souvlaki z wieprzowiny. Do tego rzecz jasna wino. Po takim obiedzie aktywność wyraźnie słabnie, więc pozostało nam już tylko wrócić do hotelu.
Piątek, 10.12.21
Dzisiaj w Pafos temperatura oscylowała wokół 21 stopni C. Całkiem przyzwoicie jak na początek zimy. Nie za gorąco i nie za chłodno. W sam raz na krajoznawczy spacer. Tym razem po zakątkach dawnej stolicy Cypru i całkiem niedawnej (2017) Europejskiej Stolicy Kultury, czyli Pafos. Jest to czwarte pod względem wielkości miasto na Cyprze.
Autobusem linii 615 przyjeżdżamy na pętlę końcową w Kato Pafos i udajemy się na nadmorską promenadę. Tu najpierw rzuca się nam w oczy maskotka restauracji „Pelican”, czyli jak najbardziej żywy i prawdziwy różowy pelikan. Spaceruje dostojnie między stolikami lub leży na podłodze, zupełnie ignorując turystów. Od czasu do czasu łypnie tylko okiem, gdy ktoś ciekawski podchodzi zbyt blisko. Po przeciwnej stronie rozciąga się port, w którym cumuje kilkadziesiąt mniejszych i większych jachtów. A propos, na pobliskim parkingu znajdujemy przyczepkę, na której leżakuje mały jacht o swojskiej nazwie „Gdynia”. Dalej na cyplu, po lewej stronie od Parku Archeologicznego, znajduje się zamek, którego początki sięgają XIII wieku. Nie widać wielu zwiedzających, bo jest przecież po sezonie. Pustkami świecą też liczne restauracje przy promenadzie. Nieliczni turyści rozmawiają przeważnie po rosyjsku lub po polsku. O dziwo, praktycznie nie słychać angielskiego, choć jest to ulubiona destynacja Brytyjczyków.
Nieopodal zamku znajduje się niewielka skała z rzeźbą przedstawiającą kobietę. Nazwa nie jest wyszukana: „Kobieta na skale”. Podobnie rzecz ma się z oddaloną o kilkaset metrów rzeźbą ukazującą chłopca trzymającego za plecami rybę: „Mały Rybak”.
Z Kato Pafos wspinamy się na górny taras miasta zwany Ktima Pafos. Po drodze mijamy między innymi cerkiew Panagia Theoskepasti (zamknięta) oraz kościół Agioi Anargyroi. Na niewielkiej starówce natykamy się na ogromną, ale niestety sztuczną choinkę. Po krótkim odpoczynku schodzimy do Grobowców Królewskich.
Mówiąc o Cyprze nie można nie wspomnieć o kotach. Jest ich tu mnóstwo i cieszą się dużym szacunkiem. Ponoć niegdyś sprowadzono je tu po to, żeby walczyły z plagą węży. Te ostatnie nadal tu występują, ale póki co nie miałem (nie)przyjemności spotkać ani jednego.
Sobota, 11.12.21
W przededniu zakończenia 68 podróży zagranicznej i odwiedzania sześćdziesiątego z kolei kraju wybrałem się na dłuższy spacer poza utartymi szlakami turystycznymi. Moim celem były Wanny Adonisa (Adonis Baths). Szedłem trochę na wyczucie, a trochę przy pomocy map Google. Najpierw, po zejściu z trasy szybkiego ruchu, maszerowałem polną drogą wśród plantacji bananów, oliwek, cytryn i pomarańczy. Droga wiodła zakosami pod górę. Słoneczko grzało, ptaszki śpiewały, więc maszerowało się przyjemnie. Do czasu! Gdzieś na szóstym kilometrze polna droga zamieniła się w wąską ścieżkę obrośniętą gęsto kolczastymi krzewami. Potem doszły przeprawy przez grząskie strumyki, a wreszcie przeciskanie się wśród skalnego rumowiska powstałego po obsunięciu się sporego fragmentu zbocza. Nie było to dla mnie zbyt uciążliwe, ale obawiałem się, że w wysokich trawach mogę natknąć się na węże lub żmije. Na nogach miałem tylko sandały, więc ewentualny bliski kontakt z jakimś gadem mógłby zakończyć się dla mnie niekoniecznie wesoło. Na wszelki wypadek sporo hałasowałem, żeby uprzedzić o swoim zbliżaniu się.
Po przeszło dziewięciu kilometrach marszu dotarłem do celu. Tu czekała mnie niezbyt miła niespodzianka. Wejście na teren mini muzeum i pod sam wodospad z niewielkim choć urokliwym oczkiem wodnym kosztowało aż 9 euro. Nie mogłem jednak po tak forsownym marszu zrezygnować z obejrzenia miejsca, gdzie według mitologii przystojny Adonis oddawał się miłosnym igraszkom z Afrodytą. Zapłaciłem więc za bilet i wszedłem do wspomnianego muzeum (było tam trochę starych mebli, kamienie młyńskie oraz zdjęcia odwiedzających to miejsce, m.in. Ernesta Che Guevary), a potem po kamiennych schodkach zszedłem na poziom wody. Porobiłem zdjęcia wodospadu z przechylonego nad jeziorkiem drzewa, potem rzuciłem okiem na rzeźby (Adonis w uścisku z Afrodytą, Zeus i sama naga Afrodyta) i ruszyłem w drogę powrotną. Tym razem wybrałem trasę, którą przyjeżdżają tu samochody od strony Coral Bay. Łącznie przeszedłem prawie 19 kilometrów.
Przez tydzień pobytu poznałem zaledwie niewielki wycinek Cypru. Wyspa jest co prawdą trzecią co do wielkości na Morzu Śródziemnym, ale jej powierzchnia – z naszej perspektywy – nie jest oszałamiająca. Zaledwie 9251 km kw., czyli ponad 33 razy mniej od powierzchni Polski. Ot, takie województwo opolskie, a i to niecałe… Mimo to Cypr jest bardzo atrakcyjną destynacją, choćby ze względu na różnorodne ukształtowanie terenu i łagodny klimat. Doceniają to turyści z wielu krajów, a zwłaszcza z Rosji i Wielkiej Brytanii. Ostatnio widuje się tu jednak także wielu Polaków.
